دگزامتازون چیست؟
دگزامتازون مشتق فلوئور متیل پردنیزدلون با خواص گلوكونئوژنیكی، ضد التهابی و ضد شوك قوی می‌باشد. هورمونهای استروئیدی در پلاسما عمدتاً به آلبومین متصل می‌شوند و پروتئین را منتقل می كنند (در مورد كورتیزول، آلفاگلوبولین ترانسكورتین نامیده می‌شود).
این مجموعه استروئیدها را از سلولهای استروئیدی آزاد می‌كند. داخل سلول، استروئیدها با گیرنده پروتئینی اختصاصی آن واكنش می‌دهد و یكسری تغییرات را تحمل می‌كند. در میان هسته مجموعه به پروتئین كروماتین و DNA متصل می‌شود. در این شرایط سنتز پروتئین‌ها توسط عملی كه mRNA را انتقال می‌دهد تحت تاثیر قرار می‌گیرد، شاید بخاطر متوقف كردن اثر مجموعه برروی قسمتی از ژنوم كه ناشی از تولید آنزیم‌های دخیل در گلوكونئوژنز و گلیكوژنز می‌باشد. در آدرنال تولید آنزیم‌هایی كه نورآدرنالین را به آدرنالین تبدیل می كنند توسط كورتیكوستروئیدها انجام می‌گیرد.
در بافت‌های دیگر مثلاً پوست، كورتیكوئیدها باعث كاهش تولید DNA و تقسیم سلولی می‌شوند.
فارماكوكینتیک دگزامتازون
دگزامتازون پس از تجویز به روش عضلانی سریعا جذب می‌شود و به پروتئین‌های خاصی از پلاسما (آلفاگلوبولین) به نام ترانسكورتین متصل می‌گردد، كه این اتصال قابل برگشت می‌باشد. نیمه عمر پلاسمایی این دارو 3 تا 4/5 ساعت است. دگزامتازون به سرعت در كبد متابولیزه و به متابولیت‌های غیر فعال تبدیل می‌شود. دفع متابولیت‌های حاصله از طریق كلیه‌ها انجام می‌گیرد.
موارد مصرف دگزاکوئید
دگزامتازون برای درمان كتوز (استونمی)، واكنشهای ازدیاد حساسیت، حالات شوك واسترس، التهاب وتروسینوس‌های و تری(Synovitis)، التهاب مفاصل (Arthritis)، واكنشهای التهابی پوست، تسریع در عمل زایمان به ویژه هنگامی كه زایمان تاخیر دارد بكارمی‌رود.
مقدار وروش مصرف دگزاکوئید
گاو:
1- برای القاء زایمان: 20 تا 30 میلی‌گرم معادل 5 تا 7/5 میلی لیتر برای هر دام هر 24 ساعت به روش عضلانی
2- بعنوان ضدالتهاب: 0/02 تا 2 میلی‌گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن هر 24 ساعت به روش وریدی یا عضلانی
3- درمان كتوز: 5 تا 20 میلی‌گرم معادل 1 تا 4 میلی لیتر برای هر دام هر 24 ساعت به روش عضلانی
4- درمان شوك: 4 تا 6 میلی‌گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن به روش عضلانی یا وریدی
اسب:
1- به عنوان ضد التهاب: 0/01 تا 0/2 میلی‌گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن هر 24 ساعت به روش عضلانی یا وریدی
2- درمان شوك: 0/5 تا 2 میلی‌گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن به روش عضلانی یا وریدی
سگ و گربه:
0/125 تا 1 میلی‌گرم به ازای هر دام به روش عضلانی
موارد منع مصرف دگزامتازون
مصرف دگزامتازون در حیوانات آبستن بخصوص در ماه‌های آخر آبستنی ممنوع است.
مصرف این دارو در موارد زخم‌های قرنیه، دیابت ملیتوس، بالا بودن فشارخون، نارسایی‌های كلیوی و قلبی ممنوعیت دارد.
در موارد حساسیت به این دارو تجویز آن ممنوع است.
تجویز این دارو در بیماریهای قارچی و ویروسی توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی:
استفاده از دگزامتازون با مقادیر بالا سبب مهار فعالیت آدرنوكورتیكال می‌شود. استفاده از دگزامتازون در اسب تحت شرایط مشخصی با بروز لنگش همراه بوده است كه احتمالا به خاطر افزایش واكنش عروق به آمین‌های بیوژنیك می‌باشد.
تداخل دارویی دگزاکوئید
اریترومایسین اثر كورتیكوستروئیدها را احتمالا از طریق تداخل در متابولیسم كورتیكوستروئیدها افزایش می‌دهد. استفاده همزمان دگزامتازون با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی ممكن است سبب افزایش احتمال بروز زخم‌های گوارشی شود. از مصرف دگزامتازون در دام‌هایی كه با واكسن‌های زنده تخفیف حدت یافته و اكسینه شده‌اند باید خودداری شود. استروژن‌ها ممكن است اثرات دگزامتازون را تقویت كنند .
به گزارش ايرنا، دگزامتازون كه در زبان عاميانه به آن دگزا نيز گفته مي شود از داروهايي است كه در اشكال مختلف خود از جمله شربت، قرص، آمپول، پماد و محلول ها يكي از پر كاربرد ترين داروهاست و در نتيجه ابهامات و سوالات هم پيرامون آن زياد است.
دگزامتازون يك دارو از دسته كورتيكو استروئيدها است از داروهاي معروف ديگر اين دسته مي توان به بتامتازون، كورتيزون، پردنيزولون و هيدروكورتيزون اشاره كرد.
كورتيكو استروئيدها يا همان كورتون ها داراي اثرات گسترده اي در قسمت هاي مختلف بدن هستند كه اين اثرات گسترده همان طور كه مي توانند در درمان طيف زيادي از بيماري ها مفيد باشند مي توانند عوارض جانبي زيادي هم بجا بگذارند.
دگزامتازون اشتها را زياد مي كند علاوه بر آن از طريق ايجاد تورم در بدن فرد را چاق مي كند در حقيقت يكي از عوارض استفاده زياد از كورتون ها، ايجاد تورم تدريجي در بدن و افزايش ميزان چربي است كه باعث پف كردن فرد شده و يا علامتي بنام ماه رخ يعني گرد و پف كرده شدن صورت مي شود در نتيجه بيمار احساس مي كند كه چاق و قوي بنيه شده اما حقيقت اينكه تمام كورتون ها در استفاده مكرر باعث تحليل رفتن عضلات و پوكي استخوان مي شوند.
در حقيقت دگزامتازون بدن را به يك پفك شبيه مي كند و اثر آنها در سرما خوردگي ها باعث سركوب واكنش هاي ايمني مي شود و در نتيجه با پوشاندن علائم بيماري، چندان مقاومتي در مقابل اين ويروس نمي كند.
در سرما خوردگي ها همراه با عفونت باكتريايي مثلا انواع تب يا گلو درد چركي با سركوب ايمني بدن، براي باكتري ها فرصتي را براي سازماندهي نيروها و تكثير فراهم مي كند و در نتيجه ممكن است چند روز بعد منجر به شعله ور شدن بيماري و حتي ايجاد عفونت هاي شديد تنفسي شود.
يك پزشك عمومي در اين باره معتقد است: دگزامتازون يك دارو از دسته كورتيكو استروئيد هاست، كورتيكو استروئيدها يا همان كورتون ها داراي اثرات گسترده اي در قسمت هاي مختلف بدن هستند كه اين اثرات گسترده همانطور كه در درمان طيف زيادي از بيماري ها مفيد هستند مي توانند عوارض جانبي زيادي هم به جا بگذارند.
دكتر سميه تمي گفت: دگزامتازون اشتها را زياد مي كند علاوه بر آن از طريق ايجاد تورم در بدن فرد را چاق مي كند در حقيقت يكي از عوارض استفاده زياد از كورتون ها ايجاد تورم تدريجي در بدن و افزايش ميزان چربي است كه باعث پف كردن بدن به ويژه صورت فرد شده و يا علامتي به نام ماه رخ (يعني گرد و پف كرده شدن صورت) مي شود در نتيجه بيمار احساس چاقي و قوي بنيه شدن مي كند اما در حقيقت استفاده مكرر از كورتون ها باعث تحليل رفتن عضلات و پوكي استخوان ها مي شوند.
وي يادآور شد: دگزا عمدتا به 2 صورت قرص و آمپول يافت مي شود كه آمپول آن به شكل 10 ميلي گرم و قرص آن نيم ميلي گرم است كه آمپول آن خيلي قوي تر از قرص است اين دارو جز كورتون هايي است كه التهاب بدن را كم مي كند و در كنار آن عوارضي دارد.
به گفته وي، مي توان گفت نه جز داروهاي خطرناك و نه بي خطر است ولي استفاده در دراز مدت باعث پوكي استخوان شديد مي شود و در صورت صلاح ديد پزشك در برخي موارد مي توان با قبول عوارض جانبي آن از اين دارو استفاده كرد مصرف خودسرانه به ويژه در در دوران حاملگي كاملا ممنوع است زيرا شايد باعث سركوب غده فوق كليه در جنين شود.
دكتر تمي با اشاره به اينكه اين دارو اثرات قوي روي بيماري دارد و در مواردي نيز باعث بهبودي مي شود، تاكيد كرد: از جمله عوارض درماني آن از بين بردن التهابات پوستي، براي بهبود بيماري هايي نظير آسم، روماتيسم و به خصوص آلرژي هاي فصلي و سرما خوردگي ها از آن استفاده مي شود اما عوارض جانبي آن را نيز نبايد از نظر دور داشت.
وي عوارض جانبي استفاده از اين دارو را در مصرف خوراكي يا تزريقي سرخوشي، عوارض گوارشي، تشديد عفونت ها، بي خوابي، پوكي استخوان، افزايش قند در بيماران ديابتي، ضعف ايمني، اختلالات هورموني (نظير پرمويي، اختلال عادت ماهانه) اتساع شكم و گرد شدن صورت، گر گرفتگي صورت، اختلال آنزيم هاي كبدي، تحليل عضلاني، چرب شدن پوست و تشديد آكنه، تغييرات روحي و در مصرف موضعي به شكل پماد و قطره و محلول، تحليل رفتن پوست در استفاده دراز مدت، لكه افتادن روي پوست و خشكي پوست و تشديد عفونت هاي قارچي برشمرد.
اين پزشك با توجه به عوراض مصرف اين داروها تاكيد كرد: گاهي افراد بدون اطلاع از اثرات منفي اين دارو براي افزايش وزن و اشتها از آن استفاده مي كنند كه مصرف خودسرانه و زياده از حد آن باعث پف كردن صورت و قسمت هايي از بدن و چاقي كاذب مي شود، به اين افراد توصيه مي شود با توجه به عوارضي كه دارد حتي الامكان مصرف اين دارو را حذف كنند.
دكتر تمي در رابطه با اينكه آيا تجويز اين دارو ضرورت دارد، گفت: به علت عوارض اين دارو مي توان از داروهاي جايگزين مانند هيدروكورتيزون براي درمان بعضي بيماري ها مانند سرما خوردگي استفاده كرد زيرا عوارض آن كمتر از دگزا است اما پزشكان تا حد امكان از تجويز اين دارو پرهيز كنند با اين حال ما هيچ محدوديتي براي منع استفاده از اين دارو نداريم و بعضي از بيمار ي ها هستند كه به ناچار بايد از دگزا براي درمان آنها استفاده كرد البته اين دارو خطر مرگ ندارد اما عوارض جانبي آن نيز كمتر از مرگ تدريجي بدن نيست.
وي اضافه كرد: اين دارو هيچ وقت قدم نخست براي درمان نيست و مي توان از داروهاي جايگزين استفاده كرد ضمن اينكه مصرف آن بدون تجويز پزشك توصيه نمي شود ضمن اينكه قبل از مصرف بايد با پزشك خود مشورت كنيد.
دكتر تمي نكاتي را كه افراد هنگام مصرف اين دارو رعايت كنند را اعلام كرد و افزود: در صورت ابتلا به بيماري هايي نظير عفونت هاي قارچي، ناراحتي هاي انگلي، سل، آبله مرغان، ديابت، زخم معده، ناراحتي قلبي، افزايش فشار خون و اختلالات كبدي و كليوي مصرف اين دارو بايد قطع شود.
وي گفت: براي به حداقل رساندن تحريك هاي گوارشي اين دارو اگر به صورت قرص استفاده شود مصرف آن حتما همراه با غذا باشد و استفاده همزمان با الكل ممكن است سبب افزايش اثرات دارو گردد همچنين در درمان دراز مدت ممكن است محدوديت مصرف سديم و كالري و همچنين افزايش مصرف مكمل پتاسيم و پروتئين نياز باشد.
وي يادآور شد: در افراد ديابتي ممكن است در ميزان قند خون تاثير بگذارد بنابراين در طي مصرف دارو قند خون توسط پزشك معالج كنترل شود، معاينه چشم در طول درمان دراز مدت به طور مرتب بايد انجام گيرد در صورت بروز عفونت ها يا ضايعات جدي بايد احتياط كرد.
دگزامتازون و داروهاي مشابه آن از دسته كورتون‌هايي هستند كه در ايران چندين برابر كشورهاي پيشرفته مورد استفاده مردم قرار مي‌گيرند اين دارو قوي ترين دارو و يكي از طولاني اثرترين انواع كورتون است.